“ประวัติศาสตร์และศิลปะอยุธยา” เล่มนี้นำเสนอมุมมองประวัติศาสตร์และศิลปะในอีกมิติหนึ่ง โดยเน้นจุดที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนานิกายต่างๆ ที่เผยแผ่เข้ามา อันทำให้เกิดรูปแบบศิลปะต่างๆ และพัฒนากลายเป็นศิลปะอยุธยาในที่สุด

โดยอัตลักษณ์ทางศิลปะที่เกี่ยวข้องกับสำนักหรือนิกายพระพุทธศาสนา เห็นได้จากรูปแบบเจดีย์เนื่องในพระพุทธศาสนาของแต่ละบ้านเมืองซึ่งมีรายละเอียดของรูปแบบและเอกลักษณ์ที่แตกต่างกัน ซึ่งผู้เขียนได้เก็บข้อมูลและสำรวจเจดีย์ทั้งภายในเกาะเมืองและโดยรอบเกาะเมืองพระนครศรีอยุธยาที่ยังมีรูปทรงเหลืออยู่จำนวนประมาณ ๒๔๙ องค์ นำมาวิเคราะห์รูปแบบและความเหมือนและความแตกต่างจากบ้านเมืองอื่น อันสะท้อนความสัมพันธ์ทางประวัติศาสตร์ของอยุธยากับบ้านเมืองอื่น และค่านิยมความเชื่อทางศาสนาของคนในสมัยอยุธยา

ศาสตราจารย์เกียรติคุณ สุรพล ดำริห์กุล ได้ใช้ประสบการณ์เมื่อครั้งเป็นหัวหน้าอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา กอปรกับการลงภาคสนามครั้งล่าสุดเมื่อปี ๒๕๖๕ จึงทำให้หนังสือเล่มนี้มีข้อมูลที่ทันสมัยและคลี่คลายในแง่มุมที่แตกต่างจากหนังสือเล่มอื่นๆ