เมื่อกล่าวถึงการเลิกทาสในสังคมไทย ความรับรู้ต่อเรื่องนี้มักผูกติดไว้กับ “พระปิยมหาราช” ในฐานะผู้ทรงปลดเปลื้องความทุกข์ยากของเหล่าทาสให้กลายเป็นไท แสดงให้เห็นถึงพระมหากรุณาธิคุณที่มีต่อพสกนิกรชาวไทย และพระราชประสงค์ที่จะให้บ้านเมืองเกิดความเจริญทัดเทียมนานาอารยประเทศ

ทว่าพระราชกรณียกิจเลิกทาสคงมิอาจกลายเป็นภาพจำสถิตอยู่ในความรับรู้ทั่วไปได้ หากปราศจากการกล่าวถึงซ้ำไปซ้ำมานานนับศตวรรษ ซึ่งหนังสือเรื่อง "ทาสไท(ย): อำนาจ ความกรุณา และปิยมหาราชในภาพจำ" ผลงานของญาณินี ไพทยวัฒน์ จะพาย้อนกลับไปดูว่า ความรับรู้เรื่องทาสและการเลิกทาสเช่นที่ปรากฏในปัจจุบันเกิดขึ้นมาได้อย่างไร โดยมองภาพเชื่อมโยงกับบริบททางการเมืองแต่ละยุคสมัย ตั้งแต่หลังการเลิกทาสใน พ.ศ. 2448 กระทั่งถึงวาระครบรอบ 100 ปีแห่งการเลิกทาสในไทย พ.ศ. 2548

ภาพจำแห่งพระราชกรณียกิจเลิกทาสที่สั่งสมมาอย่างยาวนาน กลายเป็นวาทกรรมกระแสหลักที่ยากจะหักล้าง แม้บางช่วงเวลามีผู้สร้างชุดคำอธิบายใหม่ๆ ขึ้นมา แต่นั่นเป็นพลังยิ่งใหญ่ที่ยากเกินกว่าจะท้าทาย...