จาก “ผู้ไร้เสียง” สู่ “ผู้ไร้พื้นที่” ในโลกวิชาการหลังอาณานิคม (postcolonial studies) หนึ่งในคำที่ถูกหยิบมาพูดซ้ำมากที่สุดคือคำว่า subaltern ซึ่ง รณชิต คูหา (Ranajit Guha) และกลุ่มการศึกษาผู้อยู่ในสถานะรอง (Subaltern Studies) ใช้เพื่ออธิบายผู้คนที่ถูกกดทับในสังคมอาณานิคมว่า พวกเขาคือผู้ที่ “ไร้เสียง” (the voiceless) ที่ไม่สามารถบันทึกความทรงจำของตนเองลงในประวัติศาสตร์กระแสหลักได้ ในหนังสือ “ผู้ไร้พื้นที่: ชีวิตประจำวันของราษฎรมณฑลพายัพ และการตอบโต้ในพื้นที่อาณานิคมสยาม (พ.ศ. 2416-2475)” โดย ภิญญพันธุ์ พจนะลาวัณย์ ได้ยกระดับความหมายไปอีกขั้น โดยแทนที่จะพูดถึง “ผู้ไร้เสียง” ภิญญพันธุ์เสนอให้มองว่า สิ่งที่ถูกพรากในมณฑลพายัพนั้นไม่ใช่เสียง แต่เป็น “พื้นที่” พื้นที่ในที่นี้ไม่ใช่แค่เรื่องของแผนที่หรือภูเขาแม่น้ำในเชิงภูมิศาสตร์ แต่หมายถึง “สนามของอำนาจและการต่อรอง” ตั้งแต่พื้นที่ชีวิตประจำวัน พื้นที่ของการเมือง ไปจนถึงพื้นที่เชิงวัฒนธรรมและความทรงจำ ผู้คนจำนวนมากถูกทำให้ “ไร้พื้นที่” โดยกลไกของรัฐและโครงสร้างทางอำนาจ ทั้งการจัดเก็บภาษี แรงงานบังคับ การผูกขาดทรัพยากร การนิยามอัตลักษณ์ และการจัดระเบียบความรู้ แนวคิดนี้สอดคล้องกับ อ็องรี เลอแฟฟวร์ (Henri Lefebvre) ที่ว่า “space is produced” หรือพื้นที่ไม่ได้มีอยู่ลอย ๆ แต่ถูก “ผลิต” ผ่านอำนาจรัฐ การวางโครงสร้างเมือง ถนน ค่ายทหาร โรงเรียน และสถาบันทางศาสนา กล่าวคือ ถนนที่รัฐสร้างไม่ได้เป็นเพียงทางสัญจร แต่เป็นเครือข่ายที่ทำให้รัฐควบคุมและตรวจสอบ รวมทั้งทำให้ชายขอบเชื่อมกับศูนย์กลางได้ง่ายขึ้น หรือ โรงเรียนที่รัฐสร้างก็เป็นกลไกสร้าง “พลเมืองแบบใหม่” ที่พูดภาษาเดียวกัน ใช้หลักสูตรเดียวกัน และซึมซับอุดมการณ์แบบศูนย์กลางเพื่อทำให้พื้นที่ชายขอบค่อย ๆ กลายเป็น “ส่วนหนึ่งของสยาม” ซึ่งในมณฑลพายัพ พื้นที่ที่ชาวบ้านเคยใช้ทำไร่ ทำสวน หรือจัดพิธีกรรม ถูกทำให้เป็น “พื้นที่ของรัฐ” ผ่านโครงการก่อสร้าง การเก็บส่วย และระบบกฎหมายใหม่ๆ การกดขี่ในที่นี่จึงเป็นการกำหนดให้คนไม่มีที่ยืนในสังคม และนี่คือความหมายของ “ผู้ไร้พื้นที่” ในหนังสือเล่มนี้ คำว่า ผู้ไร้เสียง มักทำให้เราคิดถึงความเงียบ ผู้ที่ไม่ได้ถูกได้ยิน แต่ถ้าใช้กรอบ “ผู้ไร้พื้นที่” เราจะเห็นมากกว่าแค่ความเงียบ เราจะเห็นการถูกกำจัดออกไปจากพื้นที่ทางการเมือง การถูกผลักออกจากการเป็นเจ้าของทรัพยากร และถูกทำให้ไม่สามารถสร้างพื้นที่ของตัวเองได้ เช่น ชาวบ้านในมณฑลพายัพช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 19–ต้นศตวรรษที่ 20 ที่แม้จะยังคงทำพิธีกรรมหรือใช้ภาษาท้องถิ่น มักถูกนิยามว่าเป็น “ประชาชนชายขอบ” ของรัฐสยามใหม่ซึ่งกำลังขยายอำนาจจากกรุงเทพฯ ข้อมูล