วรรณคดีเรื่อง "อิเหนา" มีบ่อเกิดมาจาก "นิทานปันหยี" อิเหนาสำนวนแรกของไทยปรากฏขึ้นในช่วงปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ (พ.ศ.2275-2301) เล่าโดยหญิงข้าหลวงมลายู เชื้อสายของเชลย ที่มาจากเมืองปัตตานี ถวายเจ้าฟ้าหญิงกุณฑล และเจ้าฟ้าหญิงมงกุฏ หลังจากนั้นพระราชธิดาองค์โตได้ทรงพระนิพนธ์บทละครในเรื่อง "ดาหลัง" (อิเหนาใหญ่) พระราชธิดาองค์เล็กทรงพระนิพนธ์บทละครในเรื่อง "อิเหนา" ทั้งสองเรื่องตกทอดมายังสมัยรัตนโกสินทร์ มีการแต่งขึ้นเป็นสำนวนใหม่เป็นบทละคร นิราศ บทสักวา ลิลิต และคำประพันธ์อื่นๆ 18 สำนวน ที่สำคัญคือ พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เป็นบทละครรำที่ได้รับยกย่องอย่างสูงว่ามีความสมบูรณ์ดีเลิศ ทั้งในด้านวรรณกรรมศิลป์และนาฏศิลป์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว วรรณคดีสโมสรได้ยกย่อง บทละครเรื่องอิเหนา พระราชนิพนธ์รัชกาลที่ 2 ว่าเป็นยอดแห่งบทละครรำ ใน พ.ศ.2459 อิเหนา แสดงให้เห็นถึงอานุภาพของความรัก อำนาจของโชคชะตาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ลิขิตชีวิตมนุษย์ อีกทั้งผู้อ่านยังได้ศึกษาขนบประเพณีไทยแต่โบราณ เช่น ประเพณีสมโภชลูกหลวง ประเพณีโสกันต์ ประเพณีการพระเมรุ ประเพณีรับแขกเมือง ฯลฯ รวมถึงฉายภาพชีวิตของชนชั้นสูงในพระบรมมหาราชวังและชีวิตประชาชนคนไทยในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นอย่างละเอียด การจัดพิมพ์ครั้งนี้ได้ถือเอาฉบับกรรมการหอพระสมุดวชิรญาณตรวจชำระเป็นหลัก แต่เปลี่ยนตัวสะกดตามอักขรวิธีปัจจุบัน ยกเว้นคำภาษาโบราณบางคำที่จำเป็นต้องรักษาไว้ เช่น กรด (กลศ) กรรเจียกจร (กรรเจียกจอน) เคล่าคล่อง (แคล่วคล่อง) เป็นต้น นอกจากนี้ การพิมพ์ชื่อตัวละครไม่ตรงกันหลายแห่ง จึงถือเอาคำที่เห็นว่าพิมพ์เหมือนกันเป็นจำนวนมาก ว่าเป็นคำศัพท์พิมพ์ที่ถูก