๑๙๖๐ ทหารไทยใน “สงครามลับ” (จ้าง) ? ผ่านมาเกินครึ่งศตวรรษ “สงครามลับ” หรือกรณีทหารไทยไปรบในลาว เป็นเรื่องแปลกและแทบจะไม่เคยได้ยิน ทั้งกับคนที่เกิดร่วมสมัยนั้นและคนสมัยหลัง ยิ่งกับคนรุ่นใหม่ หากมีผู้เฒ่าผู้แก่สักคนหนึ่งออกมาเล่าตามสื่อออนไลน์ว่าเคยไปรบในลาว ประเทศเพื่อนบ้านที่คนไทยคุ้นเคย ก็อาจจะไม่เชื่อง่ายๆ ปัญหาทับซ้อนยิ่งขึ้นไปอีกคือ สงครามนี้มักถูกเล่าด้วยโครงเรื่องแบบเดียว ด้วยเหตุที่เกี่ยวพันกับความเป็นชาติ การ “ปิดลับ” และต้อง “ระมัดระวัง” หลักฐานที่มีจำกัด กระจัดกระจาย ยิ่งทำให้การตีความจำกัดวงอยู่เพียงกลุ่มเฉพาะ เพื่อทำความเข้าใจอดีตชุดนี้ สารคดี ออกเดินทางข้ามแม่น้ำโขงเข้าไปยังอดีตสมรภูมิลับ นำข้อมูลบางอย่างที่ถูก “ลดชั้นความลับ” มานำมาเสนอผู้อ่านเท่าที่เราจะทำได้ ความเข้าใจว่า “สงครามลับในลาว” ที่ทหารไทยเคยเข้าไปเสี่ยงชีวิตนั้น สำคัญเพียงใด เกี่ยวพันแค่ไหนกับสายสัมพันธ์ระหว่างไทยกับเพื่อนบ้านชาติอาเซียน อาจช่วยให้เรา “เข้าใจอดีต” และอยู่กับ “ปัจจุบัน” ได้อย่างเท่าทันมากขึ้น โดยเฉพาะในท่ามกลางยุคสงครามเย็นใหม่ ศตวรรษที่ ๒๑ หรือคำที่คุ้นเคยวันนี้คือสงครามภูมิรัฐศาสตร์ อันแสนจะวุ่นวาย